Autor: Adem Mehmedović
Kada se danas spomene ime Mehmeda Spahe (1883-1939), mlađa generacija Bosanaca i Hercegovaca uglavnom kaže da nikada nije čula za njega. Oni koji znaju, nominuju ga za jednog od najznačajnijih Bošnjaka u XX stoljeću.
Rođen je u Sarajevu 1883. godine u alimskoj porodici, koja se smatrala imućnom, ali i otvorenijom u odnosu na mnoge druge sarajevske bošnjačke muslimanske porodice. Otac Mehmeda Spahe je bio vrsni znalac šerijatskog prava, i svojevremeno je službovao u Kairu, Damasku, Sofiji i Jajcu kao kadija tj. kao sudac osmansko – šerijatskog prava.
Mehmed je završio osnovnu školu i gimnaziju u Sarajevu 1902. godine, a Pravni fakultet u Beču 1906. godine. Doktorski ispit je položio 1907., a 1908. godine je i zvanično dobio titulu doktora pravnih nauka. Od 1906. do 1908. bio je sudski prislušnik, a od 1910. godine advokatski pripravnik. Kada je u Sarajevu osnovana Trgovačko – obrtnička komora, izabran je za njenog tajnika. Na tom položaju je ostao do stupanja u politički život.
Njegov politički život počinje učlanjivanjem u Muslimansku Narodnu Organizaciju (MNO). MNO je bila prva bošnjačka politička stranka u doba Austrougarske uprave. Nakon sloma Austro – Ugarske Imperije 1918. godine postao je član Narodnog Vijeća BiH, koje je glasalo za udruživanje sa Hrvatskom, Slovenijom, Kraljevinom Srbijom i Kneževinom Crnom Gorom u jedinstvenu državu. Iako tek nakon članstva u Jugoslovenskoj muslimanskoj organizaciji 1923. godine postaje istinski vođa Bošnjaka, u tome je pokazivao takav politički talenat kakav nijedan Bošnjak kasnije tokom egzistencije Kraljevine SHS i Jugoslavije nije dosegao, osim možda Džemala Bijedića.
Jugoslovenska muslimanska organizacija nastaje ujedinjenjem bošnjačkih lokalnih političkih organizacija u februaru 1919. godine. Imala je i svoj političko – informativni list – „Vrijeme“. Prvi predsjednik JMO bio je tuzlanski muftija hadži hafiz Ibrahim Maglajlić, a JMO je na izborima za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS raspisanim novembra 1920. u BiH osvojila najveći broj glasova i 24 mandata.
Spaho je takođe bio jedan od dva priznata zastupnika Jugoslovenske muslimanske organizacije među 11 Bošnjaka od 42 zastupnika Narodnog vijeća SHS za BiH. Jugoslovenska muslimanska organizacija je u to vrijeme smatrala da joj pripada 15 zastupničkih mjesta. On je bio i prvi Bošnjak u Vladi Kraljevine SHS, a kao jedan od trojice ministara iz BiH i to po etničko – vjerskom ključu: Hrvat dr. Tugomir Alaupović bio je ministar vjera, a Srbin Uroš Krulj ministar zdravlja.
Politička biografija Mehmeda Spahe, koju daje bosanski književnik Edhem Mulabdić neposredno nakon njegove smrti, navodi da je držao položaje:
– Ministar industrije i trgovine 1919. u prvoj vladi Kraljevine SHS. Na izborima za Konstituantu izabran je za narodnog poslanika u tuzlanskom i sarajevskom okrugu. Spahinu političku ulogu pri ustavno – političkim nagodbama koje su se vrtile oko stvaranja Kraljevine SHS ne treba ni potcjenjivati niti precjenjivati. On se kao izrazito mlad čovjek pojavio na političkoj sceni, zanesen idealima jedinstvene južnoslovenske države. Poput Hrvatske, koja je bila natjerana da prihvati mnogo lošiji politički sporazum od Srbije zbog italijanske prijetnje na vlastitim granicama, i Slovenije, u identičnoj situaciji spram Austrije, i Bosna i Hercegovina je bila “oslobođena” od strane vojnih snaga Kraljevine Srbije (i Crne Gore nakon protjerivanja posljednjeg vladike). Tako da, realno govoreći, Bosanci i bosanski politički prvaci nisu imali prevelik utjecaj na ustavne sporazume koji su napravljeni na Kritu. Unutar Bošnjaka javljaju tri opcije: mađarofilska, koju zagovara Šerif Arnautović, prosrpska sa Derviš – beg Miralemom na čelu, i jugoslavenska sa Spahom i dr. Hrasnicom. U to vrijeme, jedino je Spaho imao realno rješenje i njegovo je stajalište pobijedilo među Bosancima. Tada se Spaho prvi put, kao izrazito mlad čovjek, pojavljuje na političkoj sceni, gdje će i ostati sve do svoje smrti.
– Ministar trgovine i industrije u vladi Nikole Pašića 1921. godine. Prilikom osnivanja Jugoslovenske muslimanske organizacije (JMO) nije zauzimao istaknuti položaj u njoj, ali je snagom ličnosti i političkim umijećem u oktobru 1921. izabran za predsjednika JMO. Jedno od njegovih značajnih političkih dostignuca je “turski paragraf”. Naime, prilikom donošenja Vidovdanskog ustava 1921. godine, ili prvog ustava novouspostavljene jugoslavenske države. Spaho je je dobio teritorijalnu kompaktnost Bosne u novoj administrativnoj podjeli zemlje, ili čuveni član 135, odnosno “turski paragraf”, kako se taj član kolokvijalno zvao. Ustavom je nova kraljevina bila podijeljena na 26 oblasti, a jedino je zaključeno da Bosna i Hercegovina neokrnjena “ostaje u postojećim granicama”. Tada se Pašiću, sa srpske strane prigovaralo da je “za volju šačice privilegovanih ljudi opasao oko Bosne kineski zid”, čime se privremeno blokirao srpski nacionalizam. Pomenutim članom je “Spaho načelo autonomije, kompaktnosti i posebnosti Bosne unutar složene jugoslavenske zajednice, pa bez obzira kako se ona zvala, čvrsto afirmirao kao osnovni cilj, ili osnovnu vrijednost, svake bošnjačke politike. To je njegova temeljna zasluga, ili doprinos razvoju bošnjačkog političkog mišljenja i bosanske političke prakse.”
– Poslije izbora 1923. godine i razlaza JMO stranke sa JMNO liderom Ibrahimom Maglajlićem, frakcije JMO koju je Spaho porazio, postaje istinski vođa Bošnjaka.
– Ministar finansija je u vladi Ljube Davidovića, 1924. godine.
– Ministar trgovine i industrije u vladi Velje Vukičevića 1927. godine. U tom resoru s kratkim prekidom ostaje do 1929. godine.
Zajedno sa grupom opozicionih stranaka 1932. godine i on izdaje svoje “punktacije”. I on, kao brojni bosanskohercegovački političari, prolazi kroz zatvor (u trajanju od 20 dana).
Obrazovanjem Jugoslovenske radikalske zajednice i padom Petra Živkovića 1935. godine ulazi u vladu Milana Stojadinovića kao ministar saobraćaja.
– Ministar saobraćaja i u vladi narodnog sporazuma Dragiše Cvetkovića 1938. godine.
Jedinstveno je njegovo držanje po pitanju podjele Bosne sporazumom Cvetković-Maček. Kao vođa bosanske političke akcije, Spaho je osjećao svu pogubnost i opasnost sporazuma. Spaho je bio svjestan da bi podjela Bosne značila i kraj bosanskih Muslimana, a ne samo Bosne. Ali po nalogu Dvora sporazum se morao postići, te srpsko-hrvatski problem riješiti. Vlada je o tome trebala biti jedinstvena, a Spaho se odlučno protivio. U tome nije bio usamljen, jer je njegov ured u Beogradu postao središte bosanske političke akcije i Spaho je mobilizovao značajan broj političara koji su podupirali njegove argumente. Bilo kakav sporazum bez njega, Spaho sigurno ne bi ispoštovao. Iza kulisa je zaključeno da je najlakše sporazum bilo postići bez njega.
Tako da u jeku napora na izradi sporazuma između Mačeka i Cvetkovića, i najveće bosanske opozicije istom sporazumu, dr. Mehmed Spaho je 29. juna 1939. godine pronađen mrtav u apartmanu jednog beogradskog hotela. Postoje indicije da je i ubijen, iako to nikad nije utvrđeno.
Izvor: sigma.ba