Fatimidi

Priredila: hfz. Aida Kadrija

---

Fatimidi su ismailijsko-šiitska dinastija koja je utemeljila jedini djelotvorni šiitski halifat u historiji. Godine 909. u sjevernoj Africi, Tunisu, udareni su temelji ovom halifatu. Seid ibn Husejn, koji je svoje porijeklo vezivao za Poslanikovu kćer Fatimu, i to preko Husejna i Ismaila, proglašen je vladarom pod imenom Ubejdullah al-Mehdi. Vezivanje porijekla za Poslanikovu kćer Fatimu bilo je nužno kako bi se osigurala legitimnost ovog halifata.

Pitanje legitimnosti porijekla Seid ibn Husejna podjelilo je islamske historičare u dva tabora.

Među onima koji se zalažu za legitimnost njegova porijekla ističu se ibn-ul-Esir, ibnu-Haldun i el-Makrizi. Među onima koji dovode u sumnju ili poriču njegovo rodoslovlje i smatraju Seida varalicom jesu ibnu-Hallikan, ibnu-Izari, es-Sujuti i ibnu-Tagri-Birdi.[1]

Za razliku od sunitskog halife, fatimidski halifa je bio imām ma‘sūm, besprijekoran i nepogrješiv, nadmoćni tumač Zakona. Ovaj karizmatični vođa svoje moći dobiva od svog prethodnika na osnovu izravne nominacije, što je, pak, bila tajna koja se čuvala i otkrivala tek nakon smrti halife od strane povjerljivog čovjeka kojem je tajna i bila povjerena. Vladalo je mišljenje da bi nasljeđivanje trebalo ići po osnovi direktne linije, od oca na sina, te na osnovu šiitske doktorine, zajednica nijednog momenta ne bi trebala ostati bez imama koga, pak, ona nije imala pravo imenovati.[2]

Historijski izvori svjedoče o malodobnosti niza halifa fatimidske dinastije. Šesti halifa al-Hakim imao je svega jedanaest godina kada je stupio na prijesto. Isti slučaj je bio sa osmim halifom al-Mustensirom. Al-Amir, deseti halifa, imao je pet godina kad je proglašen halifom, al-Faiz trinaesti halifa, svega četiri godine, a posljednji al-Abid imenovan je halifom u svojoj devetoj godini. Imenovanje je često išlo preko vezira, a njihova malodobnost je korištena od strane bliskih osoba na dvoru da preuzmu upravljanje državom. Tako, na primjer, tokom prve polovine dugogodišnje vladavine osmog halife al-Mustensira, majka halife, sudanska robinja, praktično je imala vlast u svojim rukama.

Fatimidi su svojom vladavinom obilježili period od 909. do 1171. godine. Svoj vrhunac fatimidski halifat dostiže sa petim halifom al-Azizom, za koga se kaže da je bio najpametniji i najdobrotvorniji među fatimidskim halifama.

Pod njim egipatski halifat nije postao samo najopasniji rival bagdadskom halifatu, nego ga je bacio u zasjenak, a prisvojio je položaj jedine velike muslimanske države na istočnom Mediteranu.[3]

Opća organizacija države odrađena je po abasidskom sistemu, odnosno perzijskom prototipu uređenja države. Početak halifata obilježen je osvajanjima novih oblasti, tako da se teritorija fatimidskog halifata značajno proširila.

Na vrhuncu svoje moći Fatimidi su vladali prostranom oblašću koja je obuhvatala Egipat, veliki dio Sirije, Perziju, Arapsko poluostrvo i sjevernu Afriku.[4]

Opadanje fatimidske moći počelo se osjećati nedugo nakon završetka vladavine al-Aziza. On je prvi iz svoje dinastije započeo politiku importiranja turskih i crnačkih plaćeničkih trupa. Međutim, ovaj potez je rezultirao tek trenutnim dobrom, a konačni ishod je bio fatalan. Nepokoravanje i neprestano međusobno sukobljavanje bili su među glavnim uzrocima konačne propasti države. Kasnije su čerkeski i turski vojnici te robovi uzurpirali vrhovnu vlast i uspostavljali samostalne dinastije.[5]

Autoritet halife je postepeno opadao, a vlast i moć je sve više bila u rukama vezira. Posljednji od njih, Salahuddin, stavlja tačku na ovaj režim, vraćajući obavljanje hutbe[6] uz spomen abasidskog halife, lišavajući tako posljednjeg fatimidskog halifu njegovih prava i moći, bez da je proglasio njegovo svrgnuće.[7]

Vrlo je bitno naglasiti osobit razvoj nauke i književnosti u fatimidskom periodu. Halifa al-Aziz je i sam bio pjesnik i ljubitelj nauke. Džamiju al-Azhar pretvorio je u akademiju. Utemeljio je i kraljevsku biblioteku u kojoj se nalazio veliki broj značajnih i vrijednih rukopisa. Zapažen je i razvitak astronomije, optike, umjetnosti i arhitekture. Vladavina Fatimida nesumnjivo je ostavila trajan trag na stranicama historije.

 

Bibliografija

• Gordon, Metju S., Islam i svetske religije, Beograd, 2001., preveo sa engleskog: Petrović Miroslav

• Sourdel D., Lambton A.K.S., de Jong F., Holt P.M., „Khalifa“, The Encyclopaedia of Islam, edited by H.A.R. Gibb…, New Edition, Volume IV, Leiden, E.J. Brill, 1997., str.937-953.
• Hitti, Philip, Istorija Arapa, od najstarijih vremena do danas, Izdavačko preduzeće „Veselin Masleša“, II izdanje, Sarajevo, 1973., 592 str., prevod s engleskog: prof. Petar Pejčinović