Omejadi u Španiji

Nakon što su Abasidi srušili Omejadsku vlast, Abd al-Rahman ibn Mu'awiya, unuk Hišama, desetog halife Damaska, uspijeva uzmaći novim vladarima, a utočište pronalazi u Španiji. Nakon dugogodišnje borbe sa vanjskim i unutrašnjim protivnicima uspjeva oformiti visoko disciplinovanu vojsku koja mu je pružila čvrst oslonac za dalje napredovanje.

Godine 756. Abd al-Rahman I Al-Dakhil[2] utemeljuje neovisan emirat u Kordovi kojim vlada više od 33 godine. Kao vješt političar umio je iskoristiti stanje suparništva na ovom prostoru te situaciju okrenuti u svoju korist. Premda je godine 757. prekinuo sa obavljanjem hutbe u ime abasidskog halife, sam nije uzeo naziv halife. On i njegovi nasljednici, sve do Abd al-Rahmana III, zadovoljili su se titulom emira, mada su vladali neovisno o Abasidskom halifatu.

Pod Abd al-Rahmanom I Španija je bila prva provincija koja je sa sebe stresla vlast priznatog islamskog halife.[3]

U privremeno uspostavljenom miru Abd al-Rahman I se posvetio mirnodopskim poslovima u kojima se pokazao jednako vješt kao i u ratnoj vještini. Dinastija koju je osnovao vladala je 275 godina (756 – 1031.).

Tokom gotovo tri vijeka duge vladavine smijenilo se 16 vladara. Različita su mišljenja historičara o pojedinim vladarima. Tako za Abd al-Rahmana I tvrde da je bio vrsni političar, vojni strateg i mirnodopski djelatnik. O Hišamu I govore kao o čestitom vladaru punom dobrih svojstava te iskazuju žal zbog njegove kratke vladavine. Za Hakema I tvrde da je bio odlučan i energičan, ali i iznimno okrutan vladar protiv kojeg je podignuto niz pobuna. Abd al-Rahman III se smatra najvećim vladarom španjolskih Omejada. Na vlast stupa u 23. godini života, ali svojim djelovanjem i sposobnošću opravdava svoje rano imenovanje na ovaj položaj. Za Hakema II, koji je postao halifa u svojoj 50. godini, kažu da je bio pobožan i osobito obrazovan vladar, više naklonjen mirnodopskim poslovima.

Svoj najviši uspon omejadska Španija dostigla je pod osmim emirom  Abd al-Rahmanom III (912 -961.), najvećim u dugom nizu umejadskih vladara, koji je prvi uzeo titulu halife (929.). U stvari, vladavina halife Abd al-Rahmana III označava zenit arapske epohe na Poluotoku.[4]

Prema Ibn Haldunu pruzimanje titule halīfa i titule amīr al-mu’minīn od strane španjolskih Omejada objašnjena je činjenicom da je u vrijeme prisvajanja te titule (929.) „autoritet istočnog halifata bio reduciran do ništavila.“[5]

Međutim, opšta organizacija omejadskog halifata na zapadu nije se radikalno razlikovala od organizacije suparničkog hilafeta na istoku. I ovdje je halifski položaj bio nasljedan, mada su vrlo često oficiri i velikaši između mogućih kandidata na mjesto halife birali onoga kome su više bili naklonjeni.

Iza halife najveći utjecaj imao je hadžib, koji je bio iznad položaja vezira. Iza vezira dolazili su kuttabi koji su zajedno sa vezirima sačinjavali savjet – divan. Provincijama, kojih je bilo šest, ne uzimajući u obzir Kordovu, upravljali su civilni i vojni upravitelji zvani valije.  Neki važni gradovi takođe su bili pod valijama. Pravdu je dijelio halifa koji je, po pravilu, sudačku vlast prenosio na kadije,  na čijem čelu je stajao kad-il kudat u Kordovi. Krivične i redarstvene sličajeve saslušavao je specijalni sudac sahib-uš-šurta. Drugi specijalni sudac u Kordovi, sahib-ul-mezalim, saslušavao je žalbe protiv državnih službenika.[6]

Visina državnih prihoda ovisila je o visini carine nametnute na uvoze i izvoze. Razvijena industrija, trgovina i zemljoradnja učinili su Španiju pod Omejadima jednom od najbogatijih i najgušće naseljenih zemalja u Evropi.

Međutim, prava slava ovog perioda počiva na polju obrazovanja, nauke i kulture. Halife su velikodušno pomagale naučnike. Hakem II je i sam bio naučnik te je lično pomagao razvitak nauke. Njegovom zaslugom osnovano je 27 samostalnih škola u prijestonici. U njegovo vrijeme Kordovski univerzitet, osnovan za vladavine  Abd al-Rahmana III, zauzimao je, po svojoj vrijednosti, prvo mjesto među obrazovnim institucijama svijeta. Svojom vrsnošću ovaj univerzitet je privlačio ne samo muslimanske već i hrišćanske studente. Značajno je spomenuti i veliku biblioteku pri univerzitetu koja je za vrijeme Hakema II brojala 400.000 svezaka.

Svakako ne smiju biti zaboravljeni doprinosi koje su znameniti ljudi ovog perioda i podneblja podarili na polju jezika, književnosti, geografije, astronomije, matematike, medicine, arhitekture i muzike.

Početkom 11. stoljeća raspada se političko jedinstvo Omejadskog carstva. Skoro svako područje muslimanske Španije proglasilo je neovisnost pod andaluzijskim, slavenskim ili berberskim vođom. Tako su na teritoriji nekad jedinstvenog carstva stvorene brojne male države.

Dalji razvoj prilika doveo je do nestanka bilo kakvog utjecaja te prisustva muslimana na ovom tlu (1492.).

Bibliografija

1. Hitti, Philip, Istorija Arapa, od najstarijih vremena do danas, Izdavačko preduzeće „Veselin Masleša“, II izdanje, Sarajevo, 1973., 592 str., prevod s engleskog: prof. Petar Pejčinović
2. Smailagić, Nerkez, Leksikon Islama, Izdavačko preduzeće „Svijetlost“, Sarajevo, 1990., 687 str.
3. Sourdel D., Lambton A.K.S., de Jong F., Holt P.M., „Khalifa“, The Encyclopaedia of Islam, edited by H.A.R. Gibb…, New Edition, Volume IV, Leiden, E.J. Brill, 1997., str.937-953.