Postanak Sarajeva

Nastanak Sarajeva vezan je za dolazak Osmanlija, a osnove budućeg šehera, glavnog grada Bosanskog sandžaka, kasnije pašaluka, postavio je Isa-beg Ishaković.[1]

Ime Sarajevo potiče od naziva Saray-ovasi, kako su Turci nazivali cijelu župu Vrhbosnu kada su je definitivno osvojili. Odbacivanjem drugog dijela iz konstrukcije Sarajevo Polje (Saray-ovasi) došlo je do naziva SARAJEVO. U najranijim turskim izvorima Sarajevo se naziva Saray, a u zapadnim Vrhbosna odnosno Vrhbosanje.

Najraniji i najznačajniji izvor za proučavanje nastanka Sarajeva i njegovog najranijeg razvoja je Vakufnama Isa-bega Ishakovića iz 1462. godine.[2] Ta godina se uzima kao godina osnivanja Sarajeva. U tom dokumentu Sarajevo se naziva kasabom, a da bi jedno naselje dobilo status kasabe bilo je potrebno da ima džamiju i naselje okolo te džamije, kao i trg tj. postojanje čaršije i održavanje sedmičnog pazarnog dana. Što se tiče građevne djelatnosti na području današnjeg Sarajeva prije 1462. godine, može se reći da je tu podignut dvor(saraj) po kome će novo naselje dobiti ime i mesdžid koji je podigao 1457. Isa-beg Ishaković.

Iz jednog popisa vakufa iz 1570. godine, koji se poziva na stare deftere, vidi se da je Isa-beg podigao mesdžid koji je formalno poklonio sultanu Mehmedu Fatihu i koji je kasnije pretvoren u džamiju, i koja je u biti bila državna.[3] Inače, većina prvih džamija podignutih u Bosni, nastale su na inicijativu države odnosno vladajućeg sultana. Ova, čiju je izgradnju sigurno inicirao sultan Mehmed, dobila je naziv Careva džamija. Njeni službenici isplaćivani su iz državnih prihoda od kršćanske džizje (glavarine) u sarajevskoj nahiji.[4] Podizanje prve džamije na području Sarajeva bio je … rezultat osmišljene državne politike, uslovljene vojnoadministrativnim, komunikacionim, strategijskim, privrednim i drugim državnim potrebama.[5]

Prije 1462. godine nastao je i jedan trg koji se spominje u Vakufnami Isa-bega Ishakovića, a koji se nalazio tačno na Baščaršiji gdje je bila raskrsnica puteva.

Prostor na kome će biti izgrađeno Sarajevo, bio je veoma povoljan za izgradnju ovog naselja. U prvom redu, tu su bili razvijeni geopolitički i hidrografski uslovi. U neposrednoj blizini novoosnovanog grada postojalo je i srednjovjekovno naselje Vrhbosna. Osim toga, tu je već bio podignut saraj kao upravno sjedište novog vilajeta.

Mjesto koje je Isa-beg Ishaković izabrao za podizanje svojih zadužbina, koje su označile podizanje jednog novog naselja orijentalno-muslimanskog tipa, bilo je zemljište stanovnika srednjovjekovnog sela Brodca. On je tu zemlju izuzeo od stanovnika, a zauzvrat im je dao zemljište u selu Hrančić-Hrasnica. U popisu Bosanskog sandžaka iz 1489. godine, piše: Teritorija Sarajeva bila je de facto zemlja džaura (nevjernika) sela po imenu Brodac, pa je pokojni Isa-beg tu teritoriju uzeo od pomenutih džaura, zbog toga što je smatrao prikladno da na njoj izgradi šeher, a džaurima je u zamjenu dao zemlju po imenu Hrančić.[6]

Da je Sarajevo nastalo na teritoriji srednjovjekovnog sela Brodca, te da je to novi planski osnovan grad, pokazuje nam i zabilješka iz deftera iz 1528. godine. Tu se kaže da je u okviru posjeda stanovnika sela Brodca padala i Mahala Sarača Ismaila koja se nalazila na Banjskom brijegu: Mahali mesdžida sarača Ismaila podnesena je žalba u kojoj se kaže da zemlje na kojima su se nastanili stanovnici spomenute mahale pripadaju vakufu pokojnog Isa-bega i da mutevelija (upravitelj vakufa) traži od stanovnika te mahale zakupninu (mukatu). Kad je izvršen uviđaj pokazalo se jasno da su zemlje koje su nastanili stanovnici spomenute mahale bile zemlje đaura sela po imenu Brodac i da su one u doba pokojnog Isa-bega zamijenjene sa mjestom koje je poznato pod imenom Koy-pazari (seoski trg).

Budući da je jasno da je ta zemlja određena za šehirlije (stanovnike šehera)  Sarajeva i da oni o tome još posjeduju kadijske budžete, arze i fetve, zbog toga je ostavljeno da ta zemlja bude spomenutih stanovnika šehera, kako je i do sada bilo.[7]

Navedene zabilješke ukazuju da se u slučaju nastanka Sarajeva radi o podizanju sasvim novog grada koga je utemeljio Isa-beg Ishaković na zemlji stanovnika sela Brodca. Njegovim zadužbinama na obalama Miljacke započelo je, zapravo, urbano formiranje Sarajeva.

 

Izvor: Behija Zlatar, Zlatno doba Sarajeva (XVI stoljeće), Svjetlost, Sarajevo, 1996, str. 29-30.