Formiranje identiteta započinje u ranim razvojnim fazama, u ranom odnosu između djeteta i majke. U periodu adolescencije formiranje identiteta podrazumijeva integraciju raznovrsnih identifikacija iz dosadašnjeg života, počev od identifikacije sa oba roditelja do identifikacije sa drugim značajnim osobama u životu, identifikacije sa novoispoljenim seksualnim nagonima, sa emocionalnim obogaćenjem, sa novim socijalnim ulogama i sl.
Identitet predstavlja doživljaj sebe,doživljaj sopstvene ličnosti, doživljaj lične istovjetnosti i kontinuiteta osjećanja, životnih ciljeva i namjera. Identitet određuje sljedeće dimenzije ličnosti: jedinstvenost, istovjetnost, kontinuitet, postojanje, istrajnost i pripadnost određenoj sredini s kojom se dijeli zajedništvo. Formiranje identiteta u adolescenciji uključuje različite procese: uspostavljanje doživljaja istovjetnosti, ličnu ideologiju i životnu filozofiju, prihvatanje lične prošlosti i uspostavljanje kontinuiteta u iskustvima, orjentaciju prema budućnosti i uspostavljanje koherentnog sistema vrijednosti.
Za formiranje identiteta posebno je značajan tjelesni identitet u čijem su formiranju značajne predstave o vlastitom tijelu. Ove predstave dominiraju u prvim godinama adolescencije, a kreću se od doživljaja o svom tijelu do kvaliteta doživljaja ekstremne ružnoće. Česti su i negativni doživljaji dijelova svoga tijela. Predstava o sebi ili doživljaj o sebi obuhvata dva bitna pojma, a to je sposobnost opisivanja samog sebe (self-koncept) i samopoštovanje, odnosno samopouzdanje.
Samosvjesnost se ispoljava kao osjetljivost na tuđe mišljenje, preokupiranost spoljašnjim izgledom kao i egocentrizam. Samovrednovanje i samopoštovanje se odnosi na ona osjećanja koja adolescent vezuje uz doživljaj sebe. Globalno samopoštovanje je uglavnom stabilno tokom perioda adolescensije, zavisno je od ranih razvojnih faza i s vremenom se povećava.
Krize adolescencije
Adolescentska kriza predstavlja najčešće manifestaciju konflikta adolescentnih razvojnih potreba koji ih ometaju. Faktori koji ometaju zadovoljenje razvojnih potreba adolescenata dolaze iz uže sredine adolescenata, prije svega iz porodice, škole, vršnjaka i takvi ometajući stavovi često duboko pogađaju adolescenta. Adolescentska kriza predstavlja oblik sazrijevanja za koji adolescent nije uspješno pripremljen u okviru svoje sociokulturne sredine. Adolescentska kriza je, prema nekim autorima, obično normalan razvojni fenomen, međutim, neki drugi autori pod pojmom adolescentske krize podrazumijevaju prolazne i reaktivne poremećaje prilagođavanja i probleme ponašanja, od kojih su neki već u domenu psihopatologije. Od više mogućih klasifikacija kriznih stanja u adolescenciji navodimo sljedeće:
Normativna kriza – adolescent manifestira svoju povišenu osjetljivost na sva dešavanja u njemu samome i u njegovoj okolini i u tom periodu osjećanje identiteta je u krizi, a tu prolaznu krizu nazivamo normativnom krizom. Ova kriza nije psihički poremećaj, jer ne dovodi do osiromašenja i ne troši psihičku energiju, pa prema tome obično ne dovodi do funkcionalnih smetnji. Ovaj krizni period razrješava se u velikoj mjeri spontano tokom vremena, uz odgovarajuću podršku od strane roditelja i ostalih sredinskihčinilaca.
Kriza (konfuzija) identiteta je kriza normalnog razvoja u adolescenciji, a označava kompleksan psiho-bio socijalan razvojni fenomen, od kojeg zavisi kvalitet života buduće odrasle osobe. Kriza identiteta predstavlja proces osmišljavanja sebe i svijeta oko sebe, a njeni konflikti mogu da doprinesu razvojnom procesu i intrapsihičkom kvalitetu u kasnijem životu. Osobe u krizi identitetane mogu da donose odluke o važnim životnim pitanjima, o svojoj ulozi u društvu, o vrijednosnim sistemima, o izboru parntera, izboru profesije i sl. Kriza identiteta zavisi od prošlosti, odnosno od identifikacionih uzora u djetinjstvu, ali i od novih uzora koji se nude u mladosti.
Kriza autoriteta odnosi se na sukob sa osobama, najčešće su to roditelji, ali i nastavnici. Za krizu autoriteta i uopšte za nastanak adolescentne krize od velikog je značaja i stav roditelja, a taj stav je karakteriziran neadekvatnom strepnjom roditelja i njihovom sumnjom u sebe, tako da ovakvi roditelji pri ulasku njihove djece u adolescenciju razvijaju visok stepen anksioznosti. Roditelji su zatočesto veoma rezervirani u pogledu veza adolescenata sa vršnjačkom grupom, koja je po njihovom mišljenju neadekvatna i opasna. Od značaja za adolescentnu krizu jeste i emocionalna ili realna odsutnost jednog od roditelja uz preveliku angažiranost drugog roditelja. Pored sukoba sa spoljašnjim autoritetom, adolescent dolazi i u sukob sa samim sobom preispitujući neke svoje dosadašnje lične karakteristike i upoređujući ih sa novim uzorima u spoljnom svijetu. Preispituje se i sistem vrijednosti i upoređuje sa sistemom vrijednosti roditelja, vršnjaka i svijeta ukojem živi. Adolescent mora da kroz krizu realizira neke suštinske lične promjene, koje bi pomogle učvršćenju identiteta.
Kriza seksualnosti nastaje zbog konflikta između potrebe za zadovoljenjem naraslih seksualnih impulsa, koje treba uskladiti sa ostvarenim seksualnim identitetom i realnih zabrana i ograničenja koje postavlja društvena sredina. Kriza se manifestuje kroz različite forme asketskog ponašanja ili pak, suprotno tome, kao slobodno seksualno ponašanje i sklonost promiskuitetu. Asketizmom adolescenti odbacuju nagonske impulse i sva zadovoljstva koja iz njih proizilaze, a nije rijetko ni samokažnjavanje. Drugi opet pretjerano erotizuju odnose i ponašaju se promiskuitetno.
Hipohondrija ječesta u adolescentskom periodu, a manifestira se u formi strahova za svoje tjelesno zdravlje – strah od određenih tjelesnih oboljenja, najčešće po život opasnih, kao što je karcinom i AIDS.
Izvor: Vahdeta Ćatić i Amela Mrkonjić, Odnos adolescenata prema roditeljima, Zbornik radova Pedagoškog fakulteta u Zenici, god. 6, br. 6, Zenica, 2008, str. 98-100.