Priredila: hfz. Aida Kadrija
Mameluci (1250-1517.), u historiji poznati kao dinastija robova, nominalno su produžili vlast Abasida. Godine 1250., nakon što su stekli snažan politički utjecaj u Egiptu, ruše vlast Ejubida. Osiguravši svoju vlast u Egiptu i Siriji, u Kairo dovode člana iz obitelji Abasida, tačnije al-Mustanasira, amidžu posljednjeg bagdadskog halife. Pružaju mu sve privilegije halife, a zauzvrat dobivaju investituru kojom im se dodjeljuje vlast nad osvojenim područjima – Egiptom, Sirijom, Dijar Bekrom, Jemenom i zemljom Eufrata. Nedugo zatim titulu halife preuzima al-Hakim. Potomci Abasida dva i po vijeka držali su pseudo-halifat pod Mamelucima. Vlast abasidskog halife je bila samo nominalna i on nije imao pravo miješanja u politički život. Njegovo prisustvo imalo je svrhu tek da potvrdi legitimnost vlasti prakticirane od strane Mameluka.[1]
Tokom tri vijeka duge vladavine Memeluka smijenilo se 24 vladara Bahri Mameluka i 23 vladara Burudži Mameluka. Od 1250. do 1382. vladali su pretežno sultani turskog porijekla – Bahri Mameluci, a od 1382. do 1517. sultani kavkaskoga porijekla – Burudži Mameluci. Svi oni su bili zadovoljni titulom sultana[2] i nisu težili tituli halife smatrajući halifsku investituru dovoljnom da zatraže i obavežu narode osvojenih područja na poslušnost.
Pokornost halifi, činila se, posebno za vladare udaljenih provincija nekom vrstom religijske dužnosti. Dalīl al-Ẓāhirī (u.862./1468.) je zapisao:
„Vladar pravovjernih je Božiji zastupnik na zemlji i nijedan vladar bilo istoka ili zapada ne može sebe nazvati sultanom ako nije primio investituru.“[3]
Međutim, bilo je i onih vladara koji su odbijali priznati kairske halife što je bio slučaj sa Ilkhanid Ghazan Khanom koji je zauzeo Damask 698/1299. i pripisao sebi, u hutbi, titulu sultan islama i muslimana.[4] Sličan slučaj je i sa Timuridom Shah Rukh koji je sebe smatrao vladarom po božanskom pravu te gajio ambicije da kao takav bude prihvaćen i od strane drugih vladara. Njegovim ambicijama su se suprostavili mamelučki vladar Barsbay te osmanski vladar Murad II.
Značaj Mameluka u historiji ogleda se u tome da su oni, zaštićeni pustinjom te zahvaljujući snazi svojih trupa, zaustavili plimu azijskih osvajača. Godine 1260. kod Ajn Džaluta pod zapovjedništvom sultana Kutuza zaustavilu su prodor Mongola. Zahvaljujući ishodu te bitke islamska je civilizacija bila pošteđena uništenja, srušio se mit o nepobjedivosti Mongola, a mamelučka vojska ponovno je osvojila izgubljena područja. Zahvaljujući Mamelucima tokom 14. i 15. vijeka Egipat je predstavljao najjaču privrednu i vojnu silu na istočnom Mediteranu.
Također treba istaći da su tokom svoje vladavine Mameluci poticali razvoj znanosti, umjetnosti i književnosti. Dekorativne umjetnosti koje su razvili Mameluci bile su cijenjene širom Mediterana, kao i u Evropi. Mamelučka tekstilna roba i tepisi bili su izuzetno cijenjeni u međunarodnoj trgovini. Posvetili su se i izgradnji i podržavanju javnih i religijskih ustanova – medresa, mauzoleja, munara i bolnica. U glavnim gradovima gradile su se poslovne građevine, vjerske zadužbine i mostovi. Kompleks Qaitbay u Kairu jedan je od najljepših sačuvanih primjera arhitekture ovog perioda.
Vladavinu Mameluka okončao je osmanlijski sultan Selim 1517. godine. Nestankom Mameluka nestaje i posljednje lokalne dinastije, koja se razvila na ruševinama arapskog hilafeta, a otvoreni su putevi uspostavljanju i jačanju jednog novog nearapskog hilafeta – hilafeta osmanlijskih Turaka.
Bibliografija
- Hitti, Philip, Istorija Arapa, od najstarijih vremena do danas, Izdavačko preduzeće „Veselin Masleša“, II izdanje, Sarajevo, 1973., 592 str., prevod s engleskog: prof. Petar Pejčinović
- Sourdel D., Lambton A.K.S., de Jong F., Holt P.M., „Khalifa“, The Encyclopaedia of Islam, edited by H.A.R. Gibb…, New Edition, Volume IV, Leiden, E.J. Brill, 1997., str. 937-953.
- Yalman, Suzan, The Art of the Mamluk Period (1250–1517), http://www.metmuseum.org
[1] (…his presence seems to have had no other purpose than to render legitimate the power effectively exercised by the Mamlūks.) Sourdel D. i dr., „Khalifa“, The Encyclopaedia of Islam, edited by H.A.R. Gibb…, New Edition, Volume IV, Leiden, E.J. Brill, 1997., str. 944.
[2] Sultan (sulṭān) – titula vladara; u prvim vijekovima islama ova riječ se koristila da označi vlast, a od 11. vijeka označava neovisnog vladara nekog područja
[3] („The amīr of the believers is the lieutenant of God on earth and no prince of east or west can justly call himself sultan if he has not received investiture at his hands.“) Sourdel D. i dr., „Khalifa“, The Encyclopaedia of islam…, str. 945.
[4] Sourdel D. i dr., „Khalifa“, The Encyclopaedia of Islam…, str. 945.