Semantika i upotreba riječi mevlud
U kontekstu upotrebe riječi mevlud u govoru, pisanju i razumjevanju bosanskog jezika riječ mevlud ima više značenja.
Prema pojašnjenju profesora Mehmeda Handžića a koje navodi Enes Duranović u jednom od svojih naučnih radova na temu mevluda i tradicije Bošnjaka riječ mevlud ima sljedeća značenja: Prvo značenje se usko veže za rođenje Muhameda alejhi selam, mevlud je pojam koji isključivo označava rođenje posljednjeg Božjeg poslanika. Pritom je u svom objašnjenju skrenuo pažnju na činjenicu da je riječ Mevlid arapskog porijekla te označava rođendan a uslijed jezičkih promjena narod u Bosni često ovu riječ izgovara Mevlud što je prema riječima Mehmeda Handžića u osnovi pogrešan način izgovaranja. Drugo značenje se odnosi na svečanost koja se upriličuje povodom rođenja posljednjeg Božjeg poslanika. Za ovu svečanost je karakteristično organiziranje okupljanja vjernika, učenje zajedničkih zikrova, Kur'ana te posebnih spjevova u stihu kojima se opisuje rođenje Muhameda alejhi selam. Treće značenje riječi mevlud se isključivo odnosi na ovu vrstu spjevova u stihu koji su kroz dug historijski period mnogi hroničari, književnici, učenjaci skupljali ili sami pisali. Mevlud kao književno poetska vrsta spada u Alhamijado književnost. To je posebna vrsta književnosti pisana na bosanskom jeziku arapskim pismom, odnosno arabicom, posebnom vrstom arapskog pisma sa dodatkom slova karakterističnih za bosanski i perzijski jezik.
Prema riječima akademika Enesa Karića, česta upotreba termina mevlud u bosanskom jeziku je u značenju svečanosti u okviru koje se uči Kur'an, zikr, ilahije te dijelovi spjevova o rođenju i životu posljednjeg Božjeg poslanika u povodu bilo kojeg radosnog događaja u životu muslimana pojedinca ili zajednice muslimana. Tako se često mevludske svečanosti organizuju u povodu vjenčanja, rođenja djeteta, davanja imena djetetu, useljenja u novu kuću, sunećenja muškog djeteta i sličnih prilika. Također mevludom se ne naziva samo svečanost povodom rođenja Muhameda alejhi selam nego sam datum 12.rebiu-l- evvel je u narodu poznat kao Mevlud.
Historijat mevluda kao svečanosti rođenja Božijeg poslanika
Prva svečanost obilježavanja rođenja poslanika Muhameda alejhi selam je organizirana 1207 godine a organizirao je tadašnji vladar Irbila u Iraku, Muzaferuddin Kekburi. Od tada je počela zvanična proslava Mevluda. Uz odobrenje tadašnje vlade praksa obilježavanja mevluda se proširila na Egipat, Arabiju, Sjevernu Sub-Saharsku Afriku, Indiju, Španiju i cijeli islamski svijet.
Osmanlije su također prakticirale obilježavanje mevluda kroz organiziranje mevludskih svečanosti ali je tek 1588. godine 12 rebiu-l-evvel proglašen zvaničnim državnim praznikom u vrijeme vladavime sultana Murata III.
Nakon osmanskog osvajanja Bosne praksa obilježavanja mevluda je prihvaćena te je bila na nivou državnog praznika. Mnogi vakifi su kasnije kroz historiju u svojim vakufnamama oporučili da se svakog 12. rebiu-l-evvela prouče djelovi mevluda tj spjeva o rođenju posljednjeg Božjeg poslanika. 1531. godine je Gazi Husrev-beg u svojoj vakufnami naložio da se za organiziranje mevluda izdvoji po 300 dirhema godišnje iz njegovog vakufa. 1570. godine je hadži Karađoz beg naložio u svojoj vakufnami da se u toku mjeseca rođenja poslanika Muhameda alejhi selam ujutro i navečer pročitaju dijelovi iz knjiga o rođenju Poslanika te da to obavi onaj ko ima najljepši glas i na najljepši način bio on domaći ili putnik. Kroz historiju se praksa obilježavanja mevluda svodila sa državnog na vjerski praznik pa su tako u vrijeme Austro-Ugarske vladavine i Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije mevlud obilježavali isključivo muslimani u uskim krugovima vjerske zajednice. Pritom se prakticiralo učenje mevluda u vakufu Fadil-paše Šerifovića uoči 12. Rebiu-l-evvela i na dan rođenja poslanika Muhameda alejhi selam u Gazi Husrev-begovoj džamiji.
Mevlud dio poetske književnosti Bošnjaka
Prema navodima Enesa Duranovića počeci mevluda kao poetskog izražaja vežu se još za period života ashaba, koji su pjevali hvalospjeve o duhovnim, moralnim karakteristikama Muhameda alejhi selam pritome ističući njegovu moralnu veličinu i duhovno savršenstvo.
Mevlud je ukratko rečeno, poetski izraz o ljepoti i duhovnoj veličini Muhameda alejhi selam.
Prvi i najpopularniji mevlud u Bosni i Hercegovini je napisao Sulejman Čelebi, imam Ulu džamije u Bursi. Ovaj mevlud je inspirisan Kaside i Burdom a kao odgovor podijeljenoj ulemi na raspravu o odlikovanosti Muhameda alejhi selam nad drugim poslanicima. 1409. godine je napisao cijelu pjesmu o životu poslanika i njegovom Miradžu. Ta je pjesma napisana u formi jedanaesterca te se svaki drugi stih rimuje. Pjesma je nazvana Vesiletu-l-Nedžat (Sredstvo spasa)
- godine je ovaj mevlud preveo na bosanski jezik, hafiz Salih Gašević iz Nikšića. Njegov mevlud je postao izuzetno popularan pa je štampan na arabici, latinici i ćirilici u čak 50.000 primjeraka što je za taj period bio ogroman tiraž.
Osim Gaševića, Čelebijin Vesiletu-n-Nedžat na naš jezik su prepjevali Muharemaga Dizdarević, Muhammed Ruždija, Arif-ef. Sarajlija, hafiz
Seid Zenunović iz Koraja i hafiz Muhamed Spužić. Ruždijin Mevlud nije
štampan već se širio prepisivanjem, uglavnom po Hercegovini. U prvoj polovini XX stoljeća dr. Safvet-beg Bašagić je napisao prvi originalni Mevlud na bosanskom jeziku. Njegov Mevlud premijerno je izveden u Šerijatskoj gimnaziji u Sarajevu 1924. godine, a tom svečanom
činu prisustvovao je Bašagić lično. 1924. dr. Bašagić je štampao prvo
izdanje svog Mevluda, a nekoliko mjeseci kasnije i drugo izdanje u koje je, po savjetu nekih prijatelja, uključio i Miradž.
Za kraj, potrebno je naglasiti da je učenje mevluda izuzetno rasprostranjeno u muslimanskom svijetu posebno kod Bošnjaka nakon prevođenja tekstova mevluda na bosanski jezik te pisanja još nekih veoma značajnih mevluda o kojima je prethodno bilo govora. U svakoj prilici prilikom porodičnih ili slavlja unutar šire zajednice kao što su otvaranja raznih objekata od društvenog značaja, postavljanja kamena temeljca za džamije učio se tekst mevluda raznih autora.
Pored veoma velike rasprostranjenosti obilježavanja i učenja mevluda postoje česte rasprave o vjerskoj utemeljenosti učenja i obilježavanja mevluda. Dio uleme je kroz historiju smatrao obilježavanje mevluda novotarijom i nepoželjnom praksom. S druge strane ako se ima u vidu stav Mehmeda Handžića, Kasima ef. Dobrače i drugih za koje je mevlud samo pozitivan običaj koji spada u legitimnu šerijatsku kategoriju te ako se uzme u obzir da je mevlud samo izražaj radosti zbog rođenja Poslanika i općenito pripadnosti njegovom Ummetu obilježavanje mevluda i učenje mevludskih spjevova je zapravo poželjna i pozitivna praksa kojom se i u savremenoj eri digitalizacije i sveopćeg otuđenja njeguje duhovnost, zajedništvo i zahvalnost Bogu na blagodatima slanja poslanika i svakih drugih blagodati. Ujedno treba napomenuti da mevlud kao takav treba čuvati od zloupotrebe u propagandne i političke svrhe te treba čuvati njegovu duhovnu vrijednost, posebno u današnjici kada je veća opasnost od profanizacije plemenitog imena časnog poslanika Muhameda alejhi selam, nego li pitanje da li je mevlud kao takav novotarija ili ne. Naša društvena i moralna obaveza je sačuvati lijep običaj od negativnih uticaja i kontaminacije raznim primjesama politikanstva, niskih poriva masovne kulture dok se rasprava o vjerskoj utemeljenosti samog pozitivnog običaja ne bi trebala isticati kao glavni problem.
Izvor: dr. Duranović Elvir; naučni saradnik na institutu za islamsku tradiciju Bošnjaka
„Tradicija mevluda u Bosni i Hercegovini u prvoj polovini xx stoljeća“
Glasnik Rijaseta Islamske zajednice br: 11-12 · 2015 · (1103-1116 str.)